Dziecko krzywdzone
Oprócz ogólnej definicji przemocy domowej istnieje również pojęcie krzywdzenia dziecka, która brzmi: Krzywdzenie dzieci to każde działanie lub bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprywuje równe prawa i swobody dzieci i/lub zakłóca ich optymalny rozwój.
Definicja ta wskazuje na kilka aspektów zjawiska krzywdzenia dzieci. Po pierwsze wskazuje, iż sprawcami krzywdzenia mogą być zarówno osoby (np. matka, ojciec), jak instytucje (np. dom dziecka, szkoła), czy nawet społeczeństwo jako całość (a więc np. obowiązujący system prawny, czy system opieki i pomocy dziecku). Ponadto definicja ta odróżnia działanie od jego efektów nie podnosząc kwestii intencjonalności "aktu krzywdzenia" oraz odczuwania krzywdy przez ofiarę - wskazując, że postępowanie, które obiektywnie postrzegać możemy jako krzywdzące, nie musi za takie być uważane zarówno przez sprawcę, jak i ofiarę, a swoistym punktem odniesienia jest tu ogólna kategoria "równych praw i swobód dzieci" oraz "optymalnego rozwoju dziecka". Po trzecie, wskazuje ona na aktywny oraz bierny wymiar zjawiska, dziecko jest krzywdzone również wtedy, gdy nie są wobec tego dziecka podejmowane niezbędne działania, np. o charakterze terapeutycznym czy profilaktycznym.
Jak widzimy, krzywdzenie dzieci przybiera różne formy, jednak wszystkie są dla nich niszczące. Różne formy krzywdzenia dzieci bardzo często ze sobą współwystępują.
Podsumowując - ze względu na wiek, dzieci na ogół nie znają przynależnych im dóbr prawnych, mogą mieć trudności z artykulacją poczucia krzywdy, a wreszcie nie zawsze muszą odczuwać poczucie krzywdy, mimo iż obiektywnie zostały skrzywdzone. Należy podkreślić również, że dziecko może być krzywdzone, niezależnie od intencji osoby, które je skrzywdziła.
Jeżeli przyjrzymy się ujętemu w definicji pojęciu „zakłócania optymalnego rozwoju dziecka”, to stwierdzić należy, że nie istnieją jednoznacznie określone warunki niezbędne do zapewnienia optymalnego rozwoju dziecka. Obecnie twierdzi się, że z zakłóceniami takiego rozwoju - w kontekście zjawiska krzywdzenia dzieci - mamy przede wszystkim do czynienia w sytuacjach:
- przemocy fizycznej stosowanej wobec dziecka
- wykorzystywania seksualnego dziecka
- maltretowania psychicznego (emocjonalnego) dziecka
- zaniedbywania dziecka.
Przemoc fizyczną wobec dziecka - w kontekście zjawiska krzywdzenia dzieci - definiować można w dwojaki sposób. Z jednej strony określać ją można jako wszelkiego rodzaju zachowania agresywne odnoszące się do ciała dziecka - począwszy od klapsów, czy szarpnięć, a skończywszy na faktycznym fizycznym maltretowaniu dziecka obejmującym jego katowanie z użyciem wymyślnych narzędzi i sposobów. Taką wykładnię przyjął np. ustawodawca podkreślając, iż dzieci nie mogą być przedmiotem fizycznego karcenia ani innych upokarzających kar.
Maltretowanie psychiczne (emocjonalne) dziecka na ogół definiowane jest jako rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka bez stosowania przemocy fizycznej. Zakres zachowań, które kwalifikować można do tej kategorii, jest bardzo duży - od wyzwisk, gróźb, poprzez emocjonalne odrzucenie, po nadmierne wymagania i nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi dziecka. Jest to niestety najczęściej występujący rodzaj krzywdzenia dzieci i podkreślić warto, że konsekwencje przemocy emocjonalnej na ogół uwidaczniają się dopiero w dłuższej perspektywie czasowej.
Zaniedbywanie dziecka obejmować może zarówno jego sferę psychiczną, jak i fizyczną dziecka i definiowane jest jako niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju - potrzeb związanych z odżywianiem, ubieraniem, schronieniem, higieną, opieką medyczną, kształceniem, jak też psychiką (miłość, bezpieczeństwo, przynależność etc.).
Analizujac kategorię zaniedbywania dziecka najłatwiej dostrzec można, że omawiane powyżej "rodzaje" krzywdzenia dzieci są w zasadzie zbiorami zachowań nierozdzielnych - przykładowo emocjonalne maltretowanie, czy bierne formy przemocy fizycznej bywają wręcz tożsame z zaniedbywaniem potrzeb psychicznych czy fizycznych dziecka. Praktycznie nigdy dziecko nie jest krzywdzone w jakiś jeden sposób.
Warto w tym momencie przytoczyć przykład z życia codziennego, w którym pokazane jest, że przemoc dotyczy także prawa do właściwego rozwoju dziecka. Każda faza życia wiąże się z określonymi potrzebami rozwojowymi. Roczne dziecko chce badać świat za pomocą swoich rąk i buzi. Dwulatka roznosi energia i ciekawość świata - mógłby godzinami biegać lub jeździć na rowerku. Jeżeli rodzic ogranicza dziecku możliwość rozwoju ruchowego, to stosuje przemoc, nie zaspokajając jednej z jego najbardziej podstawowych potrzeb, bo jak dobrze wiadomo, nawet w ciasnych mieszkaniach można ustawić meble na kilka sposobów. Można trzymać wszystko w zasięgu ręki dziecka i w związku z tym bez przerwy strofować je „nie ruszaj, nie dotykaj”. Jednak można też cenne rzeczy umieścić wysoko, a resztę zabezpieczyć prostymi zaporami. Ma to o tyle sens, że małe dziecko nie jest w stanie podporządkować się zbyt wielu zaleceniom dorosłych, szczególnie gdy pokusa jest silna. Dorośli reagują na to początkowo krzykiem, potem groźbami, a często na końcu biciem. Im bardziej czują się bezsilni, tym kara okazuje się bardziej dotkliwa dla dziecka. W efekcie rodzic ogranicza aktywność dziecka, nie rozumiejąc, że jest ona przejawem jego zdrowego rozwoju.
Postępowanie w takich przypadkach wymaga od dorosłych szczególnej uwagi.
